BIBLIOTEKA

Hippika albo Sposob Poznania, Chowania Y Stanowienia Koni / Przez Krzysztopha Pieniazka Pisana Anno Domini 1607
Krzysztof Pieniążek - 
Hippika

Koń cudny, koń czuły,* 

czyli jak staropolski zaklinacz koni Krzysztof Pieniążek o koniach radził...

"Hippika, albo sposób poznania, chowania i stanowienia koni" Krzysztofa Pieniążka wydana w 1607 roku , pozostaje w cieniu bardziej popularnej, nieco wcześniejszej "Hippiki"  Krzysztofa Dorohostajskiego (wyd.1603). Dorohostajski, „doczekał” się kilku bogato ilustrowanych i kosztownie oprawianych wydań ( 1603, 1620, 1700, ok.1730 oraz  reprintu wydanego  w roku 1997 oraz 2019 . Dzięki temu jego „Hippica to jest o koniach księgi” mogła znaleźć się w naszych hipologicznych biblioteczkach. Książka Krzysztofa Pieniążka wydana skromnie w 1607,  została nieco zapomniana najzupełniej niesłusznie.  Na szczęście zachowany oryginał, przechowywany  w Gabinecie Starych druków  Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie został zdigitalizowany i dostępny  jest w domenie publicznej. Obserwacje i rady Krzysztofa Pieniążka - wykształconego człowieka Renesansu, rycerza, hodowcy, dyplomaty i awanturnika są do dzisiaj niezwykle aktualne. Nawet pobieżna analiza tekstu Pieniążka sprawia, że wyłania się nam obraz staropolskiego podejścia do koni, gdzie  widać wyraźnie, że tzw. zaklinacze koni, obecnie bardzo popularni, wcale nie są współczesnym wynalazkiem, ale dawną staropolską tradycją.

Od XVI do XVIII wieku polska jazda była nie tylko słynna w całej Europie, ale także  była wzorem do naśladowania i postrachem dla przeciwników.  Nie był to bynajmniej przypadek. Ekspansja terytorialna Rzeczpospolitej na wschód i południe spowodowała, że zajmowała ona terytorium blisko 1 mln. km kw. Na tych przestrzeniach najlepiej sprawdzały się formacje lekkiej jazdy, zdolne do szybkiego przemieszczania się i do walki po nawet najbardziej forsownym marszu. To wymagało hodowli zdrowych, szybkich i wytrzymałych wierzchowców, do tego perfekcyjnie wyszkolonych. Te cechy były dla współczesnych autorowi szczególnie ważne, gdyż w decydującym momencie w ferworze walki umiejętności i wytrzymałość konia zwiększały szanse powodzenia jeźdźca, a czasem były jedyną szansą na przeżycie.

Hodowla koni, wybór odpowiedniego wierzchowca oraz szkolenie konia rycerskiego opisuje w swoim dziele Pieniążek bardzo dokładnie. W staropolskiej literaturze hipologicznej, także u Pieniążka, można znaleźć opisy różnych "patentów" używanych w szkoleniu koni ale wielkie znaczenie jakie przypisywano czułości pyska końskiego  świadczy o ogromnej, jak pisze Pieniążek eksperiencji (doświadczeniu) w pracy z koniem.  Mieli zatem nasi przodkowie i sposoby i cierpliwość do pracy z końmi. Nie każdego bowiem stać było na konia cudnego i wyprawnego, a gdy ojczyzna była w potrzebie, trzeba było ruszać w pole na tym, co się akurat w stajni miało. Wiedziano jednak , i przypomniał o tym sam Pieniążek: konia zuchwałego i płochego niczym nie uskromi, jedno głaskaniem ustawicznym. Czego wszystkim wam życzę - kończy swoją rozprawę Krzysztof Pieniążek herbu Odrowąż**.

cytaty

*Koń cudny y dobry/ ma mieć te sześć sztuk. Cudne trzy: Kark/ Nogę/ Oko. Dobre trzy sztuki/ Wolną gębę/ Pewne nogi/ Czułość. (K.Pieniążęk, Hippika 1607)

** Krzysztof Pieniążek (ca 1533-1619) herbu Odrowąż z Krużlowej,  żył na przełomie XVI i XVII wieku czyli w latach największej świetności Rzeczpospolitej. Brał udział w wojnach moskiewskich i inflanckich. Był posłem Rzeczpospolitej i współpracownikiem królów: Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy. Jego porywczy charakter (oskarżenie o zabójstwo) zmusił go do sprzedaży majątku i spod Krakowa przeniósł się w okolice Sandomierza, gdzie z kolei skłócony z plebanem o grunty, zabór dziesięcin i bezprawny wyrąb lasu, dorobił się ekskomuniki i  wyroku banicji. Dzięki temu, że piórem władał co najmniej tak dobrze jak szablą, swoje doświadczenia przelał na papier w wydanej w 1607 roku książce Hippika, albo sposób poznania, chowania i stanowienia koni. Drugim dziełem pisarskim, które pozostawił Krzysztof Pieniążek jest jego autobiografia zatytułowana Ethica albo zwierciadło żywota Krzysztofa Pieniążka, rotmistrza i dworzanina królów Stefana i Zygmunta Trzeciego na Lassochowie i gdzie indziej dziedzica etc. ku przykładowi braciej okazany, wydana w roku 1607 oraz ponownie w 1854 w Krakowie. 

Zdigitalizowana pozycja jest dostępna na stronie Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie pod linkiem:

Tytuł: Hippika albo Sposob Poznania, Chowania Y Stanowienia Koni / Przez Krzysztopha Pieniazka Pisana Anno Domini 1607.
Twórca: Pieniążek, Krzysztof (ca 1553-ca 1619).
Wydawca / drukarz: [s. n.]
Miejsce wydania / druku: [Kraków?]
Data: [1607]
Język: polski
Typ źródła: stary druk
Lokalizacja oryginału: Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. Gabinet Starych Druków

Opracowanie: Hanna Sztuka & purepolishsociety
Copyright © 2020
projekt IRN Multimedia
oprogramowanie choruzy.pl

Strona wykorzystuje COOKIES w celach statystycznych, bezpieczeństwa oraz prawidłowego działania serwisu.
Jeśli nie wyrażasz na to zgody, wyłącz obsługę cookies w ustawieniach Twojej przeglądarki.

Więcej informacji Zgadzam się