NOWOŚCI
2021-06-11
Hippika albo Sposob Poznania, Chowania Y Stanowienia Koni / Przez Krzysztopha Pieniazka Pisana Anno Domini 1607
Koń cudny, koń czuły,*
czyli
jak staropolski zaklinacz koni Krzysztof Pieniążek o koniach radził...
"Hippika,
albo sposób poznania, chowania i stanowienia koni" Krzysztofa Pieniążka wydana w 1607 roku ,
pozostaje w cieniu bardziej popularnej, nieco wcześniejszej "Hippiki" Krzysztofa
Dorohostajskiego (wyd.1603). Dorohostajski, „doczekał” się kilku bogato ilustrowanych i kosztownie
oprawianych wydań ( 1603, 1620, 1700, ok.1730 oraz reprintu wydanego w roku 1997 oraz
2019 . Dzięki temu jego „Hippica to jest o koniach księgi” mogła znaleźć się w naszych
hipologicznych biblioteczkach. Książka Krzysztofa Pieniążka wydana skromnie w 1607, została
nieco zapomniana najzupełniej niesłusznie. Na szczęście zachowany oryginał,
przechowywany w Gabinecie Starych druków Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie został
zdigitalizowany i dostępny jest w domenie publicznej. Obserwacje i rady Krzysztofa Pieniążka -
wykształconego człowieka Renesansu, rycerza, hodowcy, dyplomaty i awanturnika są do dzisiaj
niezwykle aktualne. Nawet pobieżna analiza tekstu Pieniążka sprawia, że wyłania się nam obraz
staropolskiego podejścia do koni, gdzie widać wyraźnie, że tzw. zaklinacze koni, obecnie
bardzo popularni, wcale nie są współczesnym wynalazkiem, ale dawną staropolską
tradycją.
Od XVI do XVIII wieku polska jazda była nie tylko słynna w całej Europie, ale
także była wzorem do naśladowania i postrachem dla przeciwników. Nie był to bynajmniej
przypadek. Ekspansja terytorialna Rzeczpospolitej na wschód i południe spowodowała, że zajmowała ona
terytorium blisko 1 mln. km kw. Na tych przestrzeniach najlepiej sprawdzały się formacje lekkiej
jazdy, zdolne do szybkiego przemieszczania się i do walki po nawet najbardziej forsownym marszu. To
wymagało hodowli zdrowych, szybkich i wytrzymałych wierzchowców, do tego perfekcyjnie wyszkolonych.
Te cechy były dla współczesnych autorowi szczególnie ważne, gdyż w decydującym momencie w ferworze
walki umiejętności i wytrzymałość konia zwiększały szanse powodzenia jeźdźca, a czasem były jedyną
szansą na przeżycie.
Hodowla koni, wybór odpowiedniego wierzchowca oraz szkolenie konia
rycerskiego opisuje w swoim dziele Pieniążek bardzo dokładnie. W staropolskiej literaturze
hipologicznej, także u Pieniążka, można znaleźć opisy różnych "patentów" używanych w szkoleniu koni
ale wielkie znaczenie jakie przypisywano czułości pyska końskiego świadczy o ogromnej, jak
pisze Pieniążek eksperiencji (doświadczeniu) w pracy z
koniem. Mieli zatem nasi przodkowie i sposoby i cierpliwość do pracy z końmi. Nie każdego
bowiem stać było na konia cudnego i wyprawnego, a gdy
ojczyzna była w potrzebie, trzeba było ruszać w pole na tym, co się akurat w stajni miało. Wiedziano
jednak , i przypomniał o tym sam Pieniążek: konia zuchwałego i
płochego niczym nie uskromi, jedno głaskaniem ustawicznym. Czego wszystkim wam życzę - kończy
swoją rozprawę Krzysztof Pieniążek herbu Odrowąż**.
cytaty
*Koń cudny y dobry/ ma mieć te sześć sztuk. Cudne trzy: Kark/ Nogę/ Oko.
Dobre trzy sztuki/ Wolną gębę/ Pewne nogi/ Czułość. (K.Pieniążęk, Hippika
1607)
** Krzysztof Pieniążek (ca
1533-1619) herbu Odrowąż z Krużlowej, żył na przełomie XVI i XVII wieku czyli w latach
największej świetności Rzeczpospolitej. Brał udział w wojnach moskiewskich i inflanckich. Był posłem
Rzeczpospolitej i współpracownikiem królów: Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy. Jego porywczy
charakter (oskarżenie o zabójstwo) zmusił go do sprzedaży majątku i spod Krakowa przeniósł się w
okolice Sandomierza, gdzie z kolei skłócony z plebanem o grunty, zabór dziesięcin i bezprawny wyrąb
lasu, dorobił się ekskomuniki i wyroku banicji. Dzięki temu, że piórem władał co najmniej tak
dobrze jak szablą, swoje doświadczenia przelał na papier w wydanej w 1607 roku książce Hippika, albo sposób poznania, chowania i stanowienia koni.
Drugim dziełem pisarskim, które pozostawił Krzysztof Pieniążek jest jego autobiografia zatytułowana
Ethica albo zwierciadło żywota Krzysztofa Pieniążka, rotmistrza i
dworzanina królów Stefana i Zygmunta Trzeciego na Lassochowie i gdzie indziej dziedzica etc. ku
przykładowi braciej okazany, wydana w roku 1607 oraz ponownie w 1854 w
Krakowie.
Zdigitalizowana pozycja jest dostępna na stronie Biblioteki
Uniwersyteckiej w Warszawie pod linkiem:
Tytuł: Hippika albo Sposob Poznania, Chowania Y Stanowienia Koni /
Przez Krzysztopha Pieniazka Pisana Anno Domini 1607.
Twórca: Pieniążek, Krzysztof (ca 1553-ca 1619).
Wydawca / drukarz: [s. n.]
Miejsce wydania
/ druku: [Kraków?]
Data:
[1607]
Język: polski
Typ źródła: stary druk
Lokalizacja oryginału: Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. Gabinet Starych
Druków
Opracowanie: Hanna Sztuka &
purepolishsociety