ARTYKUŁY

Królewska Saga

autor: Hanna Sztuka

Emarella 2018 (Sahm El Arab-Emandorella po Eden C) hod.SK Michałów, fot.Ewa Imielska-Hebda

Na początku stycznia 2025 roku, polska klacz El Esmera 2018 (Sahm El Arab - Esmeraldia po QR Marc) hod. SK Michałów, została nagrodzona brązowym medalem podczas GCAT Ajman 2025, najbardziej prestiżowego obecnie cyklu pokazów na świecie. Na początku kwietnia 2025 zdobyła tytuł Gold Champion Senior mare podczas 26 Sharjah International Festival AH, ECAHO Class A. Powtórzyła tym samym sukces swojej babki Emandorii z 2018 roku. Biorąc pod uwagę fakt, że dwie wybitne wnuczki Emandorii : Emarella i El Esmera, obie rocznik 2018, po ogierze Sahm El Arab, zostały sprzedane z Polski, można mieć poważne obawy o przyszłość rodziny żeńskiej, gdyż cienki strumyczek najlepszej krwi w linii Milordka/Saga/Emanacja może wkrótce wyschnąć. W tej sytuacji zasadne jest pytanie czy fakt, że sztandarowa linia hodowlana, która przynosiła polskiej hodowli przez ostatnie 60 lat liczne sukcesy promocyjne i sprzedażowe jest w regresie, a jeśli tak to z jakiego powodu, nie jest powodem do niepokoju.

W artykule „Kilka słów o Emigracji”1 przedstawione jest szerokie podsumowanie wpływu, jaki ta nadzwyczajna klacz wywarła na hodowlę koni arabskich w Polsce i na świecie. Rzeczywiście, ilość koni sprzedanych za granicę oraz wypłukanych od polskich klaczy embryonów2, które zdobyły medale na pokazach jest imponująca. W kraju wyróżniło się wiele klaczy z tej rodziny, również w hodowli prywatnej. Niewątpliwie ogromny wpływ na hodowlę wywarły również ogiery urodzone przez klacze z rodziny Milordki z Eksternem, Eldonem i Emigrantem na czele. Autorka pisze takie oto słowa: „Obrazuje to najlepiej, w jakim stopniu rozprzestrzeniła się krew Emigracji - klaczy, której posiadanie to wielki dar Opatrzności, a praca hodowlana z nią - to ogromny zaszczyt i satysfakcja. Dziękujemy Ci, Emigracjo…”.

Podsumowując aktualną sytuację hodowlaną nasuwa się inne zdanie: „Pani już dziękujemy Emigracjo!”. Analiza wyników pokazów narodowych i tytularnych z ostatnich lat pokazuje wyraźny regres w tej iście królewskiej dynastii. Warto więc pochylić się nad problemem i wyjaśnić czy tak jest rzeczywiście i czy jest to chwilowa czy niestety nieodwracalna sytuacja.

Książę Roman Sanguszko, stado w Slawucie, Juliusz Kossak 1871 (ze zbiorów antonińskich Jócefa Potockiego), fot.zbiory Muzeum Zamek w Łańcucie, źródło; Wikimedia

Sławuta - pepiniera polskiego konia arabskiego

Wśród stadnin kresowych, których efekty pracy hodowlanej przetrwały w postaci rodzin żeńskich lub rodów męskich, zdecydowanie wyróżniła się stadnina książąt Sanguszków wywodząca się ze Sławuty. Stadnina w Sławucie przyjęła kierunek wyraźnie arabski około roku 1804, czyli od czasu wyprawy koniuszego Sanguszków, Kajetana Burskiego po konie do Arabii. Od tego momentu do roku 1945 hodowla Sanguszków była prowadzona niezmiennie w kierunku arabskim, a więc przez 141 lat (także w Antoninach oraz Gumniskach pod Tarnowem). Sanguszkowie, starannie gospodarujący swoimi majątkami, byli na tyle zamożni, że mogli sobie pozwolić na częste, bezpośrednie sprowadzanie koni arabskich z pustyni lub ich zakupy u handlarzy. Stadnina w Sławucie wyprodukowała wiele wybitnych reproduktorów, które przyczyniły się nie tylko do doskonalenia własnej stadniny, ale także, poprzez sprzedaż materiału zarodowego, wywarły duży wpływ na inne stadniny, w tym również zagraniczne. Sławuta była w swoim czasie wiodącą hodowlą na wystawach krajowych i międzynarodowych, uzyskując liczne nagrody i medale. Szczególnie godna podkreślenia jest filozofia hodowlana, jaką kierowali się kolejni właściciele Sławuty. „Wszyscy oni: Hieronim, Eustachy, Roman „Sybirak” i Roman junior, na przestrzeni lat 1804-1918 stali zawsze na stanowisku, że posiadanie wielkich dóbr ziemskich nakłada na ich właścicieli obowiązek produkowania elity zarodowej w celu ulepszenia nią krajowej hodowli”3. Liczebność prowadzonej przez nich hodowli była znaczna, co pozwoliło na wyselekcjonowanie najlepszych koni i wytworzenie, a następnie prowadzenie całych rodzin. Ugruntowało się tam 12 rodzin żeńskich: „najstarsza, wszakże ze sławuckich rodzin wywodziła się od klaczy bez imienia, ur. ok. 1790 roku, która przeżyła do lat 30. XX wieku, osiągając 10 pokoleń, lecz już nie egzystuje”4. Spośród rodzin sławuckich obecnie w polskiej hodowli państwowej funkcjonują jeszcze cztery5:

Klacze starsze z rodzin sławuckich w PSK w roku 20246

Rodzina klaczy	M	JP	B
Szweykowska 1800	14	2	-
Milordka 1810	41	3	3+77
Ukrainka 1810	8	1	1
Wołoszka 1810	3	2	4

Klacze pochodzące z tzw. rodzin sławuckich charakteryzowała wybitna uroda, którą doceniano już od zarania istnienia stadniny w Sławucie, kiedy konie cenione były w pierwszej kolejności za dzielność. Nieprzypadkowo ikoniczna Melpomena 1882 (Achmet Ejub-Trychina po Hadżi-Achmet) z nieistniejącej już dziś rodziny klaczy Proskurka 1812, pochodziła właśnie ze Sławuty.

Melpomena 1892 (Achmet Ejub - Trychina po Hadżi-Achmet) hod. Sławuta , fot.archiwum autorki

Ze Sławuty pochodzi również jeden z najstarszych rodów męskich w naszej i światowej hodowli, ród ogiera Ilderim or.ar. 1894, importowany do Sławuty w roku 1900, który przedłużył ród już w pierwszym roku po sprowadzeniu do Sławuty, dając ogiera Bakszysz 1901 (Ilderim or.ar. - Parada po Rymnik). Parada, matka Bakszysza wywodziła się z rodziny Milordka 1810 i była półsiostrą Jaskółki, matki ogiera Skowronek, która z kolei reprezentowała nieistniejącą już niestety rodzinę klaczy Iliniecka 1815.

Czas Apokalipsy

Niestety w latach I Wojny Światowej, klacze z rodzin sławuckich zostały tak zdziesiątkowane, że wraz z zagładą Antonin i stadnin na Wołyniu i Podolu, które dysponowały klaczami z rodzin sławuckich, pozostały w hodowli dosłownie pojedyncze sztuki. Wydaje się również, że w Janowie Podlaskim, który stał się po I Wojnie Światowej pepinierą polskiego araba, wyżej ceniono rodziny jarczowieckie i to głównie z nimi wiązano przyszłość w hodowli. Jeśli spojrzymy na zestawienie klaczy według rodzin żeńskich to również i dziś w Janowie dominują rodziny jarczowieckie i białocerkiewska Szamrajówka.

Siglavy Bagdady 1908 (Siglavi-Bagdady or.ar. - Malta po Handżar) hod. Radowce, fot.archiwum autorki)

Wydarzenia II Wojny Światowej niezwykle brutalnie dotknęły polską hodowlę koni arabskich, a o jej przetrwaniu i odbudowie decydowały często niezwykle sprzyjające zbiegi okoliczności. O takim przypadku, który okazał się dla polskiej hodowli szczególnie szczęśliwy, możemy mówić w odniesieniu do klaczy Saga 1938 Hardy- Jaga II po Koheilan I (HU)8. Ta jedyna przedstawicielka rodziny Milordki, po zakończeniu II Wojny Światowej, założyła niezwykle cenną linię, która przyniosła do dziś polskiej hodowli wiele sukcesów. Pomimo, że Saga urodziła się w Janowie a “ruską” grabież przetrwała w Białce, to jej całe potomstwo przyniosło chwałę Państwowej Stadninie Koni Michałów i było przez lata jej najlepszym znakiem jakości.

Rodzina klaczy Milordka 1810, czyli słynna „E” - line z Michałowa

Estokada, Estebna, Emigrantka, Esklawa, Emilda, Emanda, El Dorada, Emandoria czy wreszcie Emarella i El Esmera. Wszystkie te klacze wywodzą się ze sławuckiej rodziny klaczy Milordka z linii założonej przez klacz Saga. Babka Sagi, klacz Siglavi-Bagdady 1908 (Siglavi-Bagdady or.ar. - Malta po Handżar) urodzona w Radowcach, trafiła do Polski a konkretnie do Janowa Podlaskiego w roku 1919.

Bajka 1920 (Amurath III-Siglawy Bagdady po Siglavy Bagdady or.ar.) hod. janów Podlaski, fot.archiwum autorki

Była córką klaczy Malta 1892 (Handżar-Republika po Ezrak Seglawi or.ar.) wyhodowanej w Sławucie. Należała do grupy klaczy przejętych przez Polskę, w ramach reparacji wojennych od Austrii, ze stadniny w Radowcach. Wybór Profesora Jana Grabowskiego, który doprowadził do sfinalizowania tej transakcji okazał się dla przyszłej polskiej hodowli nieoceniony. Siglavi-Bagdady została skierowana do nowo utworzonego działu czystej krwi w odbudowywanej po wojennych zniszczeniach i kompletnie pozbawionej koni, Państwowej Stadninie Janów Podlaski. Urodziła w Janowie trzy ogiery w tym znanego na całym świecie ogiera Fetysz 1924 po Bakszysz, który przedłużył w polskiej hodowli ród ogiera Ilderim or.ar. a po sprzedaży do Traken założył własny ród w hodowli koni trakeńskich, który istnieje do dziś.

Jaga II 1928 (Koheilan I-Bajka po Amurath III) hod. Janów Podlaski, fot. archiwum autorki

Siglavi-Bagdady dała tylko jedną klacz, Bajka 1920 po Amurath III. Wybitnie sucha, finezyjna Bajka, jedyna wcielona do polskiej hodowli córka ogiera Amurath III, okazała się niezwykle cenną matką. Z potomstwa Bajki z pożogi II Wojny Światowej uratowała się jedynie jej wnuczka Saga9.

Saga 1936 (Hardy-Jaga II po Koheilan I) hod. Janów Podlaski, for. archiwum autorki

Saga urodzona w roku 1936 w Janowie Podlaskim, była córką ogiera Hardy i klaczy Jaga II po Koheilan I od Bajka po Amurath III. Niezbyt urodziwa, kalibrowa i mało poprawna. Z tego powodu została wybrakowana jeszcze przed II Wojną Światową i według relacji naczelnika Adama Sosnowskiego trafiła do Białki. Był to niezwykle szczęśliwy zbieg okoliczności dla hodowli i klaczy Saga, która w ten sposób uniknęła sowieckiej grabieży. Rok 1940 zastał źrebną Ofirem Sagę już w Janowie, gdzie została przez Niemców włączona do Hauptgestud Janów Podlaski i wraz z całą stadniną przebyła wojenną epopeję do Niemiec i z powrotem. Po rewindykacji do Polski w 1946 roku, Saga została przydzielona do nowo założonej stadniny w Klemensowie. „Ze względu na swój kiepski fenotyp Saga nie trafiła do stadniny w Albigowej, gdyż dr Edward Skorkowski, ówczesny inspektor hodowli koni arabskich, kierował tam najlepsze typem i eksterierem klacze arabskie”.10 W roku 1953 Saga wraz z całym stadem klemensowskim została przeniesiona do Michałowa.

Canaria 1942 (Trypolis-Saga po Hardy) hod. Janów Podlaski, fot. archiwum autorki

W okresie okupacji w Janowie, Saga dała cztery źrebięta z czego w hodowli zaznaczyła się klacz Canaria 1942 po Trypolis, w przyszłości matka ogiera Celebes 1949 oraz klaczy Gwara 1946, matki ogiera Gwarny 1953. Potomkiem, dzięki któremu Saga przeszła do historii była urodzona w Klemensowie Estokada 1951 (Amurath Sahib-Saga po Hardy).

Estokada 1951 (Amurath Sahib-Saga po Hardy) Klemensów, źródło; archiwum autorki

“Estokada, rosła kasztanka o znacznie lepszej kłodzie niż matka i z lepszym horyzontalnym zadem. Była to klacz arabska o prawidłowym spodzie. Od Estokady krytej w Michałowie ogierem Nabor (Negatiw-Łagodna) uzyskano dwie znakomite córki: Estebną i Eskapadę. Pod względem budowy i typu były to najlepsze wówczas klacze arabskie w Polsce”.11 Estokada choć urodzona w Klemensowie, sławy przysporzyła Stadninie Michałów.

“Roman Pankiewicz, widział ją i stwierdził, że mimo obustronnie saklawiańskiego rodowodu przejawiała raczej angloarabski typ urody, była duża, ramiasta, lecz poprawna pokrojowo i o dobrym ruchu. Przypuszczalnie ojciec matki, przedwojenny derbista Hardy 1926, przekazał jej cechę dzielności wyścigowej, gdyż uplasowała się na pierwszym miejscu w swoim roczniku urodzenia, wygrała osiem gonitw spośród dziesięciu w tym Oaks i Porównawczą”.12

Jako klacz hodowlana Estokada była koniem wymarzonym. Z biegającymi partnerami dawała potomstwo biegające, z urodziwymi urodziwe. I tak trzy kolejne córki Estokady z ogierem Nabor 1950 (Negatiw-Łagodna po Posejdon), zasłynęły z wybitnej pełnej finezji urody i były uważane za typowe przedstawicielki typu saklawi jaki z czasem stał się znakiem firmowym koni z Michałowa. Na szeroko znanym miłośnikom koni arabskich zdjęciu Mariana Gadzalskiego zatytułowanym „tancerki”, widzimy właśnie córki ogiera Nabor, a wśród nich wspomniane córki Estokady. „Wszystkie wcześnie wysiwiały „do białości”, a spod delikatnej, śnieżnobiałej sierści wokół oczu i nozdrzy prześwitywała czarna skóra. Łącznie z tymi cechami występowały u tych klaczy małe, szczupaczo wycięte głowy; duże czarne szeroko rozstawione oczy; długie szyje, duża suchość oraz efektownie, zwłaszcza z ruchu, stawiane ogony”.13

Estebna 1961 (Nabor-Estokada po Amurath Sahib) hod. SK Michałów, fot. archiwum autorki

W roku 1973 Estebna 1961 (Nabor-Estokada po Amurath Sahib) została pierwszą polską Czempionką Europy, gdzie pokonała między innymi słynną janowską Eunice, która zajęła miejsce drugie. “Estebna znacznie przewyższała klasą swoje przeciwniczki. Stylowa, bardzo urodziwa z doskonałym ruchem. Klacz ta harmonijnie łączyła efektowną urodę saklawi charakterystyczną dla linii Skowronka z prawidłowością pokroju linii Amuratha”.14

W roku 1971 do USA została sprzedana córka Estebnej, dwuletnia Elkana 1969 po Aquinor, która rok później zdobyła Czempionat Narodowy USA i wiceczempionat Kanady dla swojego nowego właściciela Mike'a Nicholsa.

Eskapada 1960 (Nabor-Estokada po Amurath Sahib) hod.SK Michałów, fot. archiwum autorki

Starsza o rok, pełna siostra Estebnej, Eskapada 1960, nie miała co prawda na koncie sukcesów pokazowych, ale jej kariera hodowlana nie ma sobie równych. W ciągu dwudziestu trzech lat w hodowli założyła sublinię żeńską o nieoszacowanej wartości. W polskiej hodowli użyto pięć córek Eskapady, które założyły licznie rozrodzone sublinie.

Espada (Aquinor-Eskapada by Naborr)

Eskapada pokryta ogierem Aquinor dała urodziwą klacz Espada 1968. Również Espada zwróciła na siebie uwagę Mika Nikolsa, który doceniając jej urodę wydzierżawił ją na dwa lata do USA.

Emisja.1974 (Carycyn-Espada po Aquinor) hod. SK Michałów, fot. archiwum autorki

Urodzona przed wyjazdem klaczka Emisja 1974 po Carycyn okazała się jej najcenniejszą córką. „Emisja po Carycyn, siwa w hreczce, która została czempionką Polski. Ta modelowa klacz z Palasem dała Emigrację. Emigracja na skutek skaleczenia podczas załadunku nie biegała na torze wyścigowym. Włączona do hodowli dała z Eukaliptusem kolejno Emigrantkę i Emanację. Obydwie te klacze klasy Estebnej i Eskapady zostały nagrodzone - Emigrantka tytułem czempionki w Akwizgranie, a Emanacja w 1999 roku tytułem Czempionki Polski i najlepszego konia pokazu.”15

Sukcesorką w linii koni pokazowych okazała się Emanacja 1986 (Eukaliptus-Emigracja po Palas), pełna siostra Emigrantki. Z potomstwa Emanacji sukcesy na pokazach odnosiły: Emilda 1990 po Pamir (Czempionka Europy), Emanor 1993 po Wojsław (Czempion Polski i Narodowy Czempion USA) i Emanda 1996 po Ecaho (Czempionka Polski, Czempionka Świata).

Emanacja.j1986 (Eukaliptus-Emigracja po Palas) hod. SK Michałów, źródło Wikimedia

Emanda 1996 (Ecaho-Emanacja) hod. Michałów

Ta ostatnia trafiła już niestety na czasy, kiedy w polskiej hodowli rozpoczęły się eksperymenty z dolewem wszystkiego co modne na świecie i wśród jej potomstwa jedynie ogier Gazal Al Shaqab okazał się godnym partnerem, gdyż z tego połączenia urodziła się jedna z najwybitniejszych klaczy w polskiej hodowli ostatnich lat Emandoria 2004 (Gazal Al Shaqab (QA)- Emanda po Ecaho).

Emandoria 2004 (Gazal Al Shaqab-Emanda po Ecacho) jako dwuletnia zdobyła Czempionat Świata, źródło Wikimedia

Emandoria jako dwuletnia zdobyła Czempionat Świata w roku 2006 (uzyskując jednocześnie najwyższą notę pokazu). Jej kariera nie ma sobie równych, co pokazuje zamieszczona poniżej tabela. W roku 2018, w wieku 14 lat Emandoria zdobyła dwa złote medale na pokazach bliskowschodnich, w tym po raz trzeci wygrała pokaz w Dubaju, tym razem dla macierzystej stadniny.

W 2018 r. Emandoria w wieku 14 lat zdobyła dwa złote medale (Dubai i Sharjah) i zakończyła karierę tytułem Platynowej Czempionki Świata, fot. G.jacobs, archiwum autorki

Karierę Emandoria zakończyła w roku 2018 zdobyciem tytułu Platynowej Czempionki Świata, który stanowił zwieńczenie jej niezwykle bogatej w tytuły kariery. Emandoria jest klaczą niezwykle elegancką zarówno w wyglądzie zewnętrznym jak w obyciu. Na ringu skupiona na trenerze potrafi dać z siebie wszystko, po czym natychmiast wraca do równowagi i przyjmuje otoczenie z wielkim spokojem. Jest to jeden z jej atutów, które z pewnością miały znaczenie w trudnych, stresujących występach przed publicznością. Tę niezwykłą elegancję, cechującą klacze z linii Emanacji, Emandoria przekazała swoim, co ciekawe wnuczkom, gdyż córki okazały się ledwo przeciętne.

Autorka artykułu z głównym trofeum pokazu w Dubaju 2018, który po raz pierwszy w historii trafił do Michałowa, fot. Glen Jacobs, źródło: archiwum autorki

Przyszłość cieniem przeszłości…

W roku 2024 zainaugurowano serię pokazów dla koni arabskich o nazwie Global Champions Arabian Tour, która wprowadziła nowy standard w tej dyscyplinie. Wzorem dla tego formatu stał się pokaz KATARA realizowany z powodzeniem w Katarze od czterech lat. Pokazy te realizowane z rozmachem, żeby nie powiedzieć przepychem, gromadzą liczne grono miłośników koni arabskich oraz ludzi zaangażowanych biznesowo w pokazy koni z całego świata. Od kilkunastu lat wśród uczestników a przede wszystkim medalistów, dominują konie hodowli i własności stadnin bliskowschodnich. Polskie konie pojawiają się co prawda na pokazach bliskowschodnich ale tych niższej rangi. Na pokazach tytularnych, krótko mówiąc nie mamy czego szukać poza dwoma wyjątkami.

Emarella 2018 (Sahm El Arab-Emandorella po Eden C), hod. SK Michałów, wł. Aljassimya Stud, źródło Wikimedia

W całej serii GCAT dwie polskie klacze zdobyły do tej pory medale, co jest największym osiągnięciem polskiej hodowli od wielu lat. Emarella i El Esmera to dwie wnuczki Platynowej Czempionki Świata, michałowskiej Emandorii, które reprezentują w hodowli rodzinę klaczy Milordka 1810, wywodzącą się ze stadniny w Sławucie a więc należą do “królewskiej sagi”. Emarella obok medalu na pokazie tytularnym GCAT Katara 2024, posiada tytuł Narodowej Czempionki Kataru a El Esmera, Czempionka Polski & Best in Show, Młodzieżowa Czempionka Europy dodała niedawno do kolekcji tytuł Narodowej Czempionki UAE, gdzie znalazła nową ojczyznę po sprzedaży na aukcji Pride of Poland 2023.16 Na początku stycznia 2025 El Esmera została nagrodzona brązowym medalem podczas GCAT Ajman 2025 co jedynie potwierdza jej klasę a w kwietniu 2025 zdobył złoty medal w kategorii klaczy starszych podczas 26 Sharjah International AH Festival 2025, ECAHO Class A Show.

El Esmera 2018 (Sahm El Arab-Esmeraldia po QR Marc), hod. SK Michałów, fot. S.Iłenda, źródło: stadninamichalow.pl

Biorąc jednak pod uwagę, że obydwie wybitne wnuczki Emandorii: Emarella i El Esmera zostały sprzedane z Polski, a innych po prostu nie ma, można mieć poważne obawy o przyszłość tej sublinii. Nie jest problemem bynajmniej mała liczba klaczy w tej rodzinie, wręcz przeciwnie można tu mówić o jednej z najliczniejszych rodzin żeńskich, problemem jest coraz niższa jakość klaczy zarówno w fenotypie jak też ich wartości hodowlanej.

Liczba klaczy hodowlanych z linii Milordka/Saga zgłoszonych do PASB w roku 202417

			ESPADA 72
		ESKAPADA	EKSTAZA 2
SAGA	ESTOKADA	ESTEBNA 12
		ESTONIA 24

RAZEM: 110 klaczy aktywnych w hodowli w Polsce

W tej sytuacji zasadne jest pytanie czy fakt, że sztandarowa linia hodowlana, która przynosiła Stadninie Michałów przez ostatnie 60 lat liczne sukcesy promocyjne i sprzedażowe jest w regresie? A jeśli tak to z jakiego powodu?

Czy bujny rozwój linii Milordki/Sagi w Michałowie przez pierwsze 40 lat jej funkcjonowania a następnie 20. letni regres jaki obserwujemy jest procesem naturalnym czy błędem w prowadzeniu michałowskiej hodowli? Jeśli jest to błąd hodowlany czy można go naprawić i w jaki sposób?

Autorka artykułu z klaczką El Esmera, Michałów 2018, fot. Glenn Jacobs, archiwum autorki

O odpowiedź na tak postawione pytanie autorka zwróciła się do znanych polskich hodowców, sędziów i naukowców a także do SK Michałów oraz KOWR. Niestety na przesłane pytania zdecydowały się odpowiedzieć jedynie dwie osoby. Można zatem przypuszczać, że niechęć do udziału w publicznej, merytorycznej dyskusji na temat hodowli, wynika albo z wszechobecnego komentowania wszelkich wypowiedzi ekspertów w mediach społecznościowych noszących znamiona tzw. hejtu lub po prostu nie mamy niestety autorytetów, które są zdolne publicznie wypowiedzieć się na temat hodowli argumentując swoje poglądy w dyskusji.

Z jakiego powodu polskie konie arabskie z rodziny klaczy Milordka, od kilku lat nie zdobywają medali na pokazach tytularnych?
Czy hodowla prowadzona dziś w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem stadnin państwowych, spełnia wymogi niezbędne do zachowania szerokiej puli genowej polskiego konia arabskiego?

Prof.dr hab. Krystyna Chmiel:

Ad.1 W odniesieniu do rodziny kl.Milordka ur. ok. 1810 w Sławucie daje się zaobserwować ta sama prawidłowość, co do innych polskich rodzin założycielskich: spektakularne sukcesy pojawiają się tym rzadziej, im większe w kolejnych pokoleniach zachodzi przekrzyżowanie ogierami z obcych rodów. Akceptowalna sytuacja ma miejsce jeszcze, jeśli uczestniczący w pokazie osobnik pochodzi z czysto polskiej matki pokrytej zagranicznym ogierem (przykład - Emandoria 2004), lecz gdy także matki są już córkami takich ogierów, czyli potomstwo posiada 3/4 obcego rodowodu - coraz rzadziej trafiają się osobniki na tyle wybitne, aby sprostać konkurencji posiadającej podobne prądy krwi. W ostatnich latach taka sytuacja zdarza się coraz częściej, stąd i medali coraz mniej.

Ad.2 Hodowla w polskich stadninach państwowych nie spełnia już wymogów zachowania szerokiej puli genowej polskiego konia arabskiego, zwłaszcza w zakresie rodów męskich, których coraz więcej nie jest już reprezentowanych w stadzie podstawowym. Przykładowo w sezonie 2024 w SK Janów Podlaski tylko 17,48% klaczy-matek i 41,67% ogierów czołowych, a w SK Michałów odpowiednio 25,22% klaczy i 38,46% ogierów posiada obustronnie polskie pochodzenie. Natomiast w hodowli prywatnej reprezentowane są także rody i rodziny uznane za wygasłe w hodowli państwowej, choć tylko przez pojedyncze sztuki, niektóre zaawansowane wiekowo, toteż kroki ratunkowe powinny zostać podjęte niezwłocznie.

dr inż. Maciej Paweł Grzechnik

Ad.1. Aby odpowiedzieć na pytanie o ewentualny regres linii klaczy Milordka, odnieść musimy się do wielu naraz aspektów z tym związanych. Grają tu rolę czynniki obiektywne i subiektywne, a więc takie na które hodowca nie miał wpływu oraz na uzależnione od jego działań: począwszy od hodowlanych, kończąc na marketingowych. Zwrócić należy uwagę na to, że największe sukcesy tej linii przypadają na okres do końca XX w., po czym ich częstotliwość maleje, aby odrodzić się niejako w latach 2018-2019. Początkowe sukcesy tej linii związane są bezsprzecznie, tak z wysokim poziomem polskiej hodowli, jak przede wszystkim z dosyć słabym na świecie. W dużej mierze to polskie konie wyznaczały niegdyś standardy rasy, a w szczególności robiły to konie z Michałowa. Niestety na początku naszego wieku, Polska traci pozycję światowego lidera - powiedzmy, że z przyczyn obiektywnych, tak w liczbie koni jak i jakości, dając sobie narzucić odmienny od polskiego realnego typu konia, obcy naszej hodowli typ „pustynny”.Nastąpiła zatem pogoń za nowym typem i krycie „Milordki” światowymi ogierami, co nie przyniosło spektakularnych sukcesów i dopiero w 2004 roku pokryta Gazalem Al Shaqab Emanda po Ecaho, dała michałowską gwiazdę Emandorię. To wyłącznie na pokazowych sukcesach Emandorii przez wiele lat opierała się jeszcze sława tej rodziny. Na kolejną gwiazdę jednak, linia Milordki musiała czekać 14 lat, kiedy to urodziły się Emarella i El Esmera, a w kolejnym roku El Madera.Tak więc dobór ogierów, choć klasowych niekoniecznie okazał się trafny, skoro po Emandorii (za wyjątkiem Eksterny po Ekstern) nie rodzi się w rodzinie nic ciekawego.Wydawać by się mogło, że potencjał rodziny został wyczerpany, jednak w roku 2018 i 2019 następuje „wysyp” rodzinnych gwiazd. Oczywiście można dokonywać analizy zastosowanych ogierów i trafności ich wyboru, jednak w tym przypadku korelacja wystąpienia w 2018 i 2019 roku wybitnych klaczy ze zmianą zarządu w Michałowie jest zbyt wyraźna, aby można było ten fakt zignorować. Witold Pruski twierdził, że rodziny czy rody często po latach rozwoju popadają w regres, aby następnie odrodzić się na nowo. Jednak populacje te, nigdy przecież nie decydują o sobie - odpowiedzialny za ich los jest w dużej mierze człowiek - hodowca. To właśnie jego błędne decyzje, na skutek czy to wypalenia czy to wyczerpania się intelektualnych zasobów, powodują stan jaki określić możemy jako regres. Środki zaradcze nie należą do trudnych i tajemniczych, Tacy słynni hipologowie jak Lehndorff, Oettingen czy Ehlert, zarządzający najlepszymi niemieckimi stadninami jak Trakeny, Graditz czy Beberbeck po kilku latach zmieniali miejsce pracy, aby dla dobra hodowli zachować świeżość spojrzenia i kreatywność, które nieuchronnie wyczerpywały się po latach pracy w jednym miejscu. Tak też stało się w „domu” Milordki. Te czynniki jako subiektywne, wydają się decydujące, co udowadnia zmiana hodowcy, a za tym idąca zmiana podejścia do stada w tym i tej linii, toku myślenia, świeżość spojrzenia jak i posiadanie hodowlanej intuicji. Użycie, wbrew krytyce, mało znanego ogiera, ale jak się okazało świetnie łączącego się z Milordką, dało kapitalne efekty; narodziły się gwiazdy - linia na moment odrodziła się. Ten niemal dziejowy dla linii Milordki moment został jednakże zaprzepaszczony - klaczy, które mogły sławić imię stadniny na pokazach świata jeszcze przez długie lata i stać się kontynuatorkami na miejscu, pozbyto się z hodowli. Nastąpił powrót do starego skostniałego myślenia, które jak widać po kolejnych latach od czasu narodzin tamtych klaczy, nie dało szansy na trwałe odrodzenie się tej rodziny.

Ad.2. Pytanie dotyczące roli stadnin państwowych w zachowaniu szerokiej puli genowej zakłada związek istnienia stadnin państwowych z jakąkolwiek rolą do spełnienia i świadomości tego faktu u decydentów polskiej hodowli. Otóż jest niemal pewne, że hodowla państwowa toczy się bez sprecyzowanego celu nie tyle hodowlanego co celu funkcjonowania ich w ogóle. Można by sobie wyobrazić, że to państwo polskie utrzymując stadniny państwowe bierze na siebie wysiłek zachowania pewnej puli genowej, która wobec komercjalizacji i globalizacji hodowli koni arabskich może być zachowana jedynie przez Państwo, które gwarantuje ciągłość i stabilność hodowli. Tak się jednak nie dzieje. Polskie stadniny „rękami” ich hodowców włączyły się do światowego wyścigu, do którego reguły napisali inni i wyraźnie tę walkę przegrywa. Kilkupokoleniowe już w tej chwili krzyżowanie wypierające przy zastosowaniu zagranicznych ogierów skutecznie upodabnia polską genetykę do globalnej, odzierając ją tak z wyjątkowości jak i jakości dotyczącej możliwości użytkowych tej populacji.

Zestawienie nagród zdobytych przez konie z rodziny Milordki w latach 1960-2025

Nazwa konia	rok urodzenia	pochodzenie	zdobyte tytuły
rok urodzenia: 1960
Eskapada	1960	Nabor (SU)-Estokada po Amurath Sahib	W-ce Czempionka Polski Klaczy Starszych (1981)
rok urodzenia: 1961
Estebna	1961	Nabor (SU)-Estokada po Amurath Sahib	Czempionka Europy (1973)
rok urodzenia: 1969
Elkana	1969	Aquinor-Estebna po Nabor (SU)	Czempionka USA (1971) w-ce Czempionat Kanady
Ekstaza	1969	Celebes-Eskapada po Nabor (SU)	Czempionka Polski (1981)
rok urodzenia: 1974
Emisja	1974	Carycyn-Espada po Aquinor	Czempionka Polski (1984)
rok urodzenia: 1980
Emigracja	1980	Palas-Emisja po Carycyn	W-ce Czempionka Polski Klaczy Starszych (1991)
rok urodzenia: 1985
Esklawa	1985	Eukaliptus-Ekstaza po Celebes	Czempionka Europy Klaczy Starszych (1994), Czempionka Polski Klaczy Starszych (1995),
Emigrantka	1985	Eukaliptus-Emigracja po Palas	Czempionka Europy Klaczy Starszych (1992), Czempionka Polski Klaczy Starszych (1992), W-ce Czempionka Polski Klaczy Młodszych (1986)
rok urodzenia: 1986
Emanacja	1986	Eukaliptus-Emigracja po Palas	Czempionka Świata klaczy Młodszych (1988), Czempionka Polski &Best in Show (1999), Czempionka Klaczy Starszych Aachen (1998), Czempionka Polski Klaczy Młodszych (1987)
Ellada	1986	Balon-Emigracja po Palas	W-ce Czempionka Polski Klaczy Starszych (1998)
Emanacja	1986	Eukaliptus-Emigracja po Palas	W-ce Czempionka Świata Klaczy Młodszych (1989), W-ce Czempionka Polski Klaczy Starszych (1992), Czempionka Polski Klaczy Starszych (1999),
rok urodzenia: 1990
Emanda	1990	Ecaho-Emanacja po Eukaliptus	Czempionka Świata Klaczy Starszych (2001), 2001), W-ce Czempionka Europy Klaczy Młodszych (2000), W-ce Czempionka Klaczy Starszych Aachen (2001), Czempionka Klaczy Starszych Babolna (1998), W-ce Czempionka Polski Klaczy Młodszych (1998), W-ce Czempionka Polski Klaczy Starszych (2003), W-ce Czempionka Polski Klaczy Starszych (2006)
Emilda	1990	Pamir-Emanacja po Eukaliptus	W-ce Czempionka Polski, (1996) i (1997), Czempionka Europy Klaczy Starszych (1999), w-ce Czempionka Klaczy Starszych Aachen (1999), Czempionka Polski Klaczy Młodszych (1992)
Erlanda	1990	Eukaliptus-Emigracja po Palas	W-ce Czempionka Polski Klaczy Starszych (1995)
rok urodzenia: 1991
Emigrant	1991	Ararat--Emigrantka po Eukaliptus	Czempion Europy Ogierów Starszych (2001), W-ce Czempion Ogierów Starszych Aachen (1999), Czempion Polski Ogierów Starszych (2002),
rok urodzenia: 1992
Edeon	1992	Eldon-Emigrantaka po Eukaliptus
rok urodzenia: 1993
Emanor	1993	Wojsław-Emanacja po Eukaliptus	Narodowy Czempion USA (1999)
rok urodzenia: 1994
Etenta	1994	Monogramm (US)-Emigracja po Palas
El Mundo	1994	Monogramm (US)-Emigrantka po Eukaliptus
Ekstern	1994	Monogramm (US)-Ernestyna po Piechur	Czempionat Świata Ogierów Starszych (2001), Czempionat Europy Ogierów Starszych (2000), Czempion Ogierów Starszych Aachen (2000), Czempion Ogierów Starszych Towerlands (1999), Czempion Ogierów Młodszych Babolna (1996), Czempion Polski Ogierów Starszych (2000)
rok urodzenia: 1995
Elandra	1995	Monogramm (US)-Erlanda po Eukaliptus
rok urodzenia: 1997
Erald	1997	Monogramm (US)- Emigrantka po Eukaliptus
Espadrilla	1997	Monogramm (US)-Emanacja po Eukaliptus	W-ce Czempionka Polski Klaczy Starszych (2005), W-ce Czempionka Polski Klaczy Starszych (2008)
rok urodzenia: 1998
El Dorada	1998	Sanadik El Shaklan (DE)- Emigrantka po Eukaliptus	Czempionka Europy Klaczy Młodszych (2000), W-ce Czempionka Świata Klaczy Starszych (2004), Czempionka Europy Klaczy Starszych (2004), Czempionka Klaczy Starszych Aachen (2002), Narodowa Czempionka Klaczy Starszych USA (2006), Czempionka Polski Klaczy Młodszych (2000), W-ce Czempionka Polski Klaczy Starszych (2001)
Emmona	1998	Monogramm (US)-Emilda po Pamir	Czempionka Świata Klaczy Młodszych (2000), W-ce Czempionka Polski Klaczy Młodszych (1999), W-ce Czempionka Polski Klaczy Starszych (2010), Czempionka Polski Klaczy Starszych (2011)
Empiryka	1998	Monogramm (US)-Emanacja po Eukaliptus
rok urodzenia: 2000
Emira	2000	Laheeb (IL)-Embra po Monogramm	II W-ce Czempionka Europy Klaczy Starszych (2014), Czempionka Klaczy Młodszych Aachen (2002), II W-ce Czempionka Klaczy Starszych Aachen (2014), Czempionka Polski Klaczy Starszych (2004),
rok urodzenia: 2002
Esparto	2002	Ekstern-Ekspozycja po Eukaliptus	W-ce Czempion Polski Ogierów Starszych (2009), W-ce Czempion Europy Ogierów Starszych (2012),
rok urodzenia: 2004
Emandoria	2004	Gazal Al Shaqab (QA)-Emanda po Ecaho	Czempionka Świata Klaczy Młodszych (2005),II W-ce Czempionka Świata Klaczy Starszych (2009), Czempionka Europy Klaczy Starszych (2010)W-ce Czempionka Świata Klaczy Starszych (2010), Czempionka Świata Klaczy Starszych (2013), Platinum 2018, Czempionka Dubai International (2018), Czempionka Sharjah International (2018) W-ce Czempionka Europy Klaczy Młodszych (2005), Czempionka Europy Klaczy Młodszych (2006), Czempionat Europy Klaczy Starszych (2013), W-ce czempionka Klaczy Starszych Aachen (2009), Czempionka Klaczy Starszych Aachen (2010), Czempionka Klaczy Starszych Aachen (2013), W-ce Czempionka Polski Klaczy Młodszych (2006), Czempionka Polski Klaczy Starszych & Best in Show(2009)
rok urodzenia: 2005
Eksterna (Falborek Arabians)	2005	Ekstern-Emanta po Pamir	W-ce Czempionka Polski Klaczy Młodszych (2008), W-ce Czempionka Polski Klaczy Starszych (2019)
rok urodzenia: 2006
El Palacio (Al Khalediah Stud )	2006	Al Lahab (IL)-El Dorada po Sanadik El Shaklan (DE)
rok urodzenia: 2008
El Omari	2008	Enzo (US)-Embra po Monogramm (US)	Czempion Polski Ogierów Starszych (2013)
rok urodzenia: 2009
Empire	2009	Enzo (US)-Emira po Laheeb (IL)	Czempion Polski Ogierów Starszych
Emarc (Falborek Arabians)	2009	QR Marc (US)-Eksterna po Ekstern	W-ce Czempion Polski Ogierów Starszych
rok urodzenia: 2010
Equator	2010	QR Marc-Ekliptyka	Młodzieżowy w-ce Czempion Świata (2012), Czempion Europy Ogierów Młodszych (2012) Wiceczempion Świata Ogierów Starszych (2015), w-ce Czempionat Świata Ogierów Starszych (2017), Czempion Świata Ogierów Starszych (2018), Czempion Europy Ogierów Starszych (2015), II W-ce Czempion Ogierów Starszych Aachen (2014), W-ce Czempion Ogierów Starszych Aachen (2015), Czempion Polski Ogierów Starszych (2014)
Emerald J (Jadem Arabians )	2010	QR Marc (US)-Emandoria po Gazal Al Shaqab (QA)0
rok urodzenia: 2015
Empower (Falborek Arabians)	2015	WH Justice (US)-Eksterna po Ekstern	Czempion Polski Ogierów Starszych (2020)
rok urodzenia: 2016
Eralda (Falborek Arabians)	2016	Emerald J-Enezja)	w-ce Czampionat Świata Klaczy Młodszych, Czempionat Europy Klaczy Młodszych (2018),
Belmari (SK Białka)	2017	El Omari - Bint Ermina po Kabsztad	Młodzieżowy w-ce czempion Polski, II w-ce Czempion Polski Ogierów Starszych
rok urodzenia: 2018
El Esmera	2018	Sahm El Arab (US)- Esmeraldia po QR Marc (US)	Czempionka Polski & Best in Show 2022, Czempionka Europy Klaczy Młodszych (2021), Narodowa Czempionka UAE (2024), Brąz Chempion Global Tour Ajman 2025, Gold Champion 26 Sharjah International AH Show
Emarella	2018	Sahm El Arab (US)-Emandorella po Eden C (US)	Narodowa Młodzieżowa Czempionka Kataru (2020), Brąz Champions Global Tour Doha (2024)
Efora KL (Klikowa Arabians)	2018	QR Marc (US)-Erigone po Ekstern	Młodzieżowa Czempionka Europy (2020)
rok urodzenia: 2019
El Medida	2019	Morion-El Medara po Shanghai E.A. (ES)	Młodzieżowa Czempionka Polski (2022), II w-ce Czempionka Europy (2021)
El Madera	2019	Morion-El Medonia po Shanghai E.A. (ES)	Czempionka Europy (2022), W-ce Czempionka Polski Klaczy rocznych (2020)
rok urodzenia: 2020
El Mariella	2020	Morion-El Marina po Ganges	Czempionka Klaczy Rocznych Białka (2021), W-ce Czempionka Polski Klaczy Młodszych (2022)
rok urodzenia: 2021
Elon KL (Klikowa Arabians)	2021	QR Marc (US)-Erigone po Ekstern	Czempion Europy Ogierów Młodszych (2024), Czempion Polski Ogierów Młodszych (2024), W-ce Czempion Ogierów Młodszych Białka (2024), W-ce Czempion Polski Ogierów Rocznych (2022)

Przypisy:

Urszula Białobok “Kilka słów o Emigracji”, Araby, Nr 3 (3/2006)
przyp.autora : utytułowane konie z linii Milordka/Saga urodzone za granicą z embryotransferu pochodzące od klaczy dzierżawionych z Michałowa w latach 2006-2016: Emerald J (od Emandoria + 6), El Palacio i Ella Dorada (od El Dorady +4), Equiborn K.A. (od Espadrilli + 10) i Espressivo K.A. (od Emocji + 9)
Pruski Witold „Dwa wieki polskiej hodowli koni arabskich (1778-1978) i jej sukcesy na świecie” Warszawa 1983.
Tamże
przyp.autora : liczba klaczy w hodowli prywatnej jest trudna do oszacowania
katalogi przeglądów hodowlanych Michałów, Janów, Białka: Jesień 2024
przyp.aut.: klacze pochodzące od urodzonej w Wodzislawiu klaczy Lala 1938, której linia żeńska wywodzi się od Sławuckiej klaczy Malikarda 1843 a nie jak dotąd omyłkowo uznawano z rodziny Milordka 1810. Wątpliwości w tej kwestii istniały od czasu identyfikacji koni po I wojnie Światowej a ich słuszność potwierdzono w ostatnich latach badaniami genetycznymi populacji koni arabskich w Polsce
przyp.aut.: poza Sagą wojnę przetrwała urodzona w Wodzisławiu Lanckorońskich, Lala 1938 Amurath Sahib-Elsissa po Floks, przypisana prawdopodobnie nieprawidłowo do rodziny Milordki, która założyła własną sublinię czynną do dziś w Białce i Janowie.
przyp.autora : zagrabione do Rosji w 1939 roku zostały klacze: Bajka 1920 oraz jej córki: Oda 1933 i Satyra 1936 a Mekka 1933 zaginęła.
Jaworowski Ignacy „Saga o czempionach”; Koń Polski 1(188) 2000, s.38
Tamże
Chmiel Krystyna „One tworzyły piękno”, Warszawa 2007
Tamże
Jaworowski Ignacy „Saga o czempionach”; Koń Polski 1(188) 2000, s.38
Tamże
przyp.autora: Należy dodać, że kwota 810 tys. euro jaką nabywca zapłacił za El Esmerę jest drugą co do wartości kwotą uzyskaną za konia w historii Michałowa.
Dane z PASB za rok 2024 - łącznie hodowla państwowa i prywatna

Hanna Sztuka swoją przygodę z końmi rozpoczęła jako zawodnik WKKW, a następnie instruktor i trener PZJ m.in. w tej dyscyplinie sportu. Jako trener w CHKJ "Halicz" uczestniczyła w projekcie Akademii Rolniczej w Lublinie, kierowanym przez prof. Ewalda Sasimowskiego nadzorując przygotowanie kuców felińskich do próby dzielności.

Hanna Sztuka to hodowca koni arabskich z wieloletnim doświadczeniem. Kierowała hodowlą w stadninie Tarus Arabians a następnie Agricola Farm, gdzie urodził się zwycięzca Derby ogier Eliat oraz znane klacze Bajaderka czy Valeriana. W latach 2016-2018 była głównym hodowcą w Stadninie Koni Michałów a w latach 2021-2023 kierowala Stadniną Koni Białka.

Jej zasługą jest wyhodowanie w Michałowie takich koni jak Ferrum (czempion Polski, złoty medalista Czempionatu Europy), EL Esmera (Czempionka Polski& Best in Show, złota medalistka Czempionatu Europy, Narodowa czempionka UAE 2024, brązowa medalistka GCAT Ajman 2025, złota medalistka Sharjah International Festival 2025), Elmedida (brązowa medalistka Czempionatu Europy), El Madera (czempionka Europy klaczy starszych), Florissima i Elgarolia, które zdobyły złote medale w Pokazie Narodowym. A także ogiera Ptolemeusz srebrnego medalisty Czempionatu Europy i klaczy Emarella Narodowej Czempionki Kataru oraz brązowej medalistki GCAT w katarze 2024. Hanna Sztuka obecnie jest aktywnym członkiem PZHKA oraz sekretarzem Towarzystwa Hodowli Polskiego Konia arabskiego a także autorką licznych publikacji na temat historii i hodowli koni czystej krwi arabskiej.

Drzewo Milordka